Pozbawienie władzy rodzicielskiej

Pozbawienie władzy rodzicielskiej

Zasadniczo w myśl przepisów art. 93 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, jednakże w sytuacjach określonych w przepisach art. 111 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego Sąd może jednego lub nawet obojgu rodziców pozbawić władzy rodzicielskiej.

W myśl ww. artykułu:
“Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców”.

Tak kategoryczne sformułowanie przepisu, poprzez użycie słowa „pozbawi” zamiast, na przykład „może pozbawić”, „powinien pozbawić” oznacza, że w sytuacji ziszczenia się jednej z określonych w art. 111 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przesłanek, Sąd musi pozbawić rodzica władzy rodzicielskiej.

Przesłanki pozbawienia władzy rodzicielskiej

Przepis art. 111 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego określa przesłanki pozbawienia władzy rodzicielskiej. Są nimi:

• niemożność wykonywania władzy rodzicielskiej z powodu trwałej przeszkody,
• nadużywanie władzy rodzicielskiej,
• rażące zaniedbywanie obowiązków względem dziecka.

W przypadku zaistnienia, którejkolwiek z powyższych przesłanek Sąd pozbawia rodzica władzy rodzicielskiej. Sąd może także pozbawić władzy w przypadku, gdy pomimo udzielenia pomocy rodzinie, w trybie art. 109 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, nie ustały przyczyny zastosowania umieszczenia małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo instytucjonalnej pieczy zastępczej, a w szczególności gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem.

Niemożność wykonywania władzy rodzicielskiej

Termin ten może kryć za sobą bardzo wiele sytuacji faktycznych. Wśród najczęstszych wymieniane jest skazanie rodzica na długoletnie odbywanie kary pozbawienia wolności.

Trwała przeszkoda to także pogorszenie się stanu zdrowia, uniemożliwiające wykonywania władzy rodzicielskiej, śpiączka spowodowana wypadkiem czy brak racjonalności w podejmowanych decyzjach spowodowany stanem psychicznym rodzica – depresja, nadużywanie narkotyków, alkoholu.

Nadużywanie władzy rodzicielskiej

Także i to pojęcie, wypełnia bardzo wiele, różnych stanów faktycznych. Jak wskazuje Kodeks rodzinny i opiekuńczy, władza rodzicielska obejmuje, w szczególności, obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw.

Z pewnością nadużyciem władzy rodzicielskiej jest stosowanie przemocy fizycznej bądź psychicznej, zmuszanie dziecka do kradzieży i wykonywania innych działań przestępnych. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 kwietnia 2004 roku: “Roztrząsanie pochodzenia dziecka w kilka lat po urodzeniu, połączone z agresją wobec niego i matki stanowi poważne nadużycie władzy rodzicielskiej uzasadniające najsurowsze rozstrzygnięcie pozbawiające rodzica tej władzy”.

Podstawę pozbawienia władzy rodzicielskiej będzie mogło stanowić także nielegalne przetrzymywanie dziecka i jednoczesne pozbawianie go kontaktu z rodziną. “Pozbawienie przez ojca kilkuletniego dziecka naturalnego środowiska rodzinnego i bezpośredniej opieki matki oraz możliwości wychowania się wspólnie z małoletnim rodzeństwem i zatrzymanie go na stałe – wbrew woli matki – w obcym kraju zawiera elementy nadużycia władzy rodzicielskiej, które uzasadniają pozbawienie go tej władzy” stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 października 1970 roku.

Rażące zaniedbywanie obowiązków względem dziecka

Jak zostało wskazane powyżej, rodzice mają wiele obowiązków względem dziecka, w tym zwłaszcza wychowanie dziecka. Podstawą zatem pozbawienia władzy rodzicielskiej będzie zaniedbywanie dziecka, poprzez na przykład, pozostawianie samodzielnie w domu bez opieki, doprowadzanie do sytuacji, w której dziecko porzuca bądź zaniedbuje obowiązek szkolny, albo długotrwałe niewykonywanie obowiązku alimentacji, poprzez brak wsparcia finansowego w wychowanie dziecka.

Rodzic, który nie współdziała w zakresie wykonywania władzy rodzicielskiej, zostanie jej pozbawiony, tak by w wypadku nastąpienia sytuacji nagłej, zagrożenia zdrowia bądź życia dziecka, nie narażać jego dobra dodatkowo, poprzez konieczność uzyskania na przykład zgody na zabieg medyczny.

Przywrócenie władzy rodzicielskiej

Przepis art. 111 §2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego reguluje także możliwość przywrócenia władzy rodzicielskiej. Zgodnie z powołanym przepisem, w wypadku ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, Sąd może władzę przywrócić.

Poprzez sformułowanie „może władzę przywrócić” należy rozumieć brak obowiązku sądu do przywrócenia tej władzy. Sąd, w toku postępowania, będzie ponownie oceniał postawę rodziców pozbawionych władzy oraz dobro małoletniego dziecka. Dopiero pozytywna odpowiedź na pytanie: czy przywrócenie władzy rodzicielskiej jest zgodne z dobrem dziecka, doprowadzi do jej przywrócenia.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej zmierzać powinno zawsze do ochrony dobra małoletniego dziecka. Częstokroć dorośli występują do sądów, celem pozbawienia władzy jednego z rodziców z chęci zemsty bądź dokuczenia, zapominając, iż najważniejszą kwestią w toku postępowania jest ustalenie co będzie najlepsze dla dziecka i jego dobra.